Lụa tơ tằm Việt Nam tựa như một dòng chảy, xuyên qua bao biến động lịch sử, chất chứa trong mình hồn đất, tình người, văn hóa Việt.
Lụa tơ tằm Việt Nam, là thứ lụa tự nhiên không pha tạp, thấm đẫm phong vị của đất, nước, khí trời, thổ nhưỡng Việt Nam trên từng nương dâu xanh ngát, từng nong tằm ăn rỗi rào rào sớm khuya.
“Một nong tằm bằng ba nong kén, một nong kén bằng chín nén tơ”, bao nhiêu nén tơ dệt lên một tấm lụa?
Bao nhiêu ấy, chẳng thể đếm đong, bởi chăm tằm như “chăm con mọn”, người nuôi tằm ươm tơ đã đặt để vào mỗi kén tằm, mỗi nén tơ biết bao vất vả nhọc nhằn, biết bao kiên nhẫn công phu, biết bao chuyên tâm chú ý. Lá dâu cho tằm ăn phải khô ráo, sạch sẽ, không được dập úng, phải chọn lá non thái nhỏ như sợi thuốc lào khi tằm còn nhỏ, phải chuyên tiếp lá bánh tẻ liên tục khi tằm ăn rỗi. Tằm ưa sạch sẽ, nong trệt phải dọn vệ sinh thường xuyên, mà cái giống ấy ăn nhiều cũng thải ra nhiều. Tằm lại có thiên địch là lũ ruồi nhặng, nên lúc tằm lột xác phải giăng mùng kín cửa. Nóng quá, lạnh quá hay có mùi ô uế đều có thể khiến tằm trở mình bỏ ăn.
Tằm đến tuổi thì cần chuẩn bị sẵn né sạch, nhẹ nhàng nhặt tằm từ nong qua, để tằm làm kén. Có kén tằm, xong là đến công đoạn ươm tơ, cho kén vào nồi nước nóng, đều tay tìm mối gốc, chập tơ, cuốn tơ rồi đến truội tơ, dệt lụa, nhuộm màu. Từ ông bà, bố mẹ đến con cái trong gia đình, mỗi người một tay một chân cùng tham gia làm nghề. Xóm làng rộn rã tiếng quay tơ, đảo kén, lách cách dệt lụa…
Ấy vậy nên, một tấm lụa tơ tằm hun đúc trong mình các đức tính cần cù, chịu thương chịu khó, kiên nhẫn, chuyên tâm tỉ mỉ của người Việt, thấm đẫm văn hóa gia đình Việt, văn hóa làng xã Việt. Và việc trồng dâu, nuôi tằm, dệt lụa cũng đã đi vào trong đời sống của người Việt qua những câu ca dao:
“Đôi ta như thể con tằm
Cùng ăn một lá, cùng nằm một nong”
“Sáng trăng trải chiếu hai hàng
Bên anh đọc sách, bên nàng quay tơ”
“Ai ơi! nhớ lấy lời này
Tằm nuôi ba lứa, ruộng cày ba năm
Nhờ Trời hòa cốc phong đăng
Cấy lúa lúa tốt, nuôi tằm tằm tươi
Được thua dù cả tại Trời
Đừng thấy sóng cả mà rời tay co”